Trong quá trình phát triển kinh tế – xã hội, việc sản xuất ra của cải vật chất là nền tảng thiết yếu để duy trì và phát triển cuộc sống con người. Trong quá trình đó, quan hệ sản xuất đóng vai trò trung tâm, là nền tảng chi phối cách con người hợp tác với nhau, sử dụng nguồn lực và phân phối kết quả sản xuất. Vậy quan hệ sản xuất là gì, nó gồm những yếu tố nào và đóng vai trò gì trong xã hội hiện đại? Bài viết kinh doanh dưới đây sẽ giúp bạn có cái nhìn toàn diện về khái niệm này.
Quan hệ sản xuất là gì?
Quan hệ sản xuất là mối quan hệ kinh tế – xã hội giữa con người với con người trong quá trình sản xuất, trao đổi, phân phối và tiêu dùng sản phẩm. Nó phản ánh cách thức mà con người tổ chức, phối hợp với nhau trong hoạt động sản xuất vật chất, từ việc sở hữu tư liệu sản xuất, tổ chức lao động đến cách phân phối sản phẩm làm ra.
Trong học thuyết kinh tế chính trị Marx – Lenin, quan hệ sản xuất là một phạm trù cơ bản, phản ánh hệ thống các mối quan hệ kinh tế giữa các giai cấp trong xã hội và là nhân tố quan trọng quyết định tính chất của một hình thái kinh tế – xã hội.
Quan hệ sản xuất là gì?
Khác với “lực lượng sản xuất” là mặt vật chất của sản xuất (gồm máy móc, công nghệ, người lao động…), thì quan hệ sản xuất chính là mối quan hệ xã hội giữa những người trực tiếp tham gia vào quá trình ấy.
Các yếu tố cấu thành quan hệ sản xuất cơ bản
Quan hệ sản xuất không tồn tại một cách độc lập mà được hình thành từ nhiều yếu tố liên kết chặt chẽ với nhau. Trong đó, có bốn yếu tố quan trọng nhất:
Lực lượng sản xuất
Lực lượng sản xuất là tổng hợp các yếu tố vật chất và tinh thần được con người sử dụng để tạo ra của cải, bao gồm: sức lao động của con người, công cụ sản xuất, nguyên liệu, kỹ năng, tri thức và trình độ công nghệ. Đây là nền tảng vật chất cho sự phát triển của sản xuất.
Lực lượng sản xuất càng phát triển thì đòi hỏi quan hệ sản xuất phải điều chỉnh tương ứng để phù hợp, nếu không sẽ gây ra mâu thuẫn. Ví dụ, khi công nghệ sản xuất hiện đại nhưng vẫn duy trì quan hệ sản xuất kiểu thủ công, thì hiệu quả lao động sẽ thấp, tạo ra sự kìm hãm trong phát triển kinh tế.
Quyền sở hữu sản xuất trong quan hệ sản xuất là gì?
Quyền sở hữu sản xuất thể hiện ai là người nắm giữ tư liệu sản xuất (đất đai, máy móc, nhà xưởng…). Đây là yếu tố quan trọng nhất quyết định bản chất của một chế độ kinh tế – xã hội.
Có ba hình thức sở hữu phổ biến:
- Sở hữu tư nhân: cá nhân hoặc doanh nghiệp sở hữu tư liệu sản xuất.
- Sở hữu tập thể: nhiều người cùng tham gia sở hữu, ví dụ như hợp tác xã.
- Sở hữu nhà nước (công cộng): nhà nước đại diện nhân dân quản lý và sở hữu.
Quyền sở hữu sẽ quyết định ai có quyền kiểm soát quá trình sản xuất, phân phối và ai là người hưởng lợi từ sản phẩm làm ra.
Lao động
Lao động là yếu tố then chốt trong quan hệ sản xuất vì không có lao động thì không thể tạo ra của cải vật chất. Quan hệ giữa người sử dụng lao động và người lao động thể hiện rõ nét bản chất của quan hệ sản xuất trong một xã hội.
Ví dụ, trong xã hội tư bản, người lao động không sở hữu tư liệu sản xuất nên phải bán sức lao động để sống. Trong khi đó, trong xã hội xã hội chủ nghĩa, lý tưởng là người lao động có quyền làm chủ lao động của mình và phương tiện sản xuất.
Lao động là một trong các yếu tố cơ bản trong quan hệ sản xuất
Công nghệ trong sản xuất
Công nghệ là biểu hiện cụ thể của trình độ phát triển của lực lượng sản xuất. Sự thay đổi công nghệ sẽ kéo theo sự thay đổi trong cách tổ chức lao động, phân chia công việc, và do đó ảnh hưởng trực tiếp đến quan hệ giữa người với người trong sản xuất.
Ví dụ, khi chuyển từ sản xuất thủ công sang sản xuất bằng máy móc, mối quan hệ giữa các công nhân, giữa công nhân và người quản lý cũng thay đổi theo. Công nghệ mới yêu cầu kỹ năng mới, cách tổ chức sản xuất mới và có thể làm thay đổi cả quyền sở hữu hay cách phân phối giá trị sản phẩm.
Tầm quan trọng của quan hệ sản xuất là gì?
Quan hệ sản xuất không chỉ là yếu tố nội tại trong quá trình sản xuất mà còn có ảnh hưởng sâu rộng tới toàn bộ đời sống xã hội. Dưới đây là những tầm quan trọng chính:
Quyết định hình thái kinh tế – xã hội
Mỗi hình thái kinh tế – xã hội (như phong kiến, tư bản, xã hội chủ nghĩa…) đều được đặc trưng bởi một kiểu quan hệ sản xuất nhất định. Do đó, quan hệ sản xuất đóng vai trò quyết định đến hình thái kinh tế, giai cấp xã hội và cấu trúc quyền lực trong xã hội.
Ví dụ, trong chế độ phong kiến, địa chủ sở hữu đất đai và nông dân làm thuê. Trong khi đó, chế độ tư bản chủ nghĩa thì chủ tư bản sở hữu nhà máy, còn công nhân làm thuê để kiếm sống.
Quan hệ sản xuất đóng vai trò quyết định đến hình thái kinh tế và xã hội
Tác động đến phát triển kinh tế trong quan hệ sản xuất là gì?
Quan hệ sản xuất có thể thúc đẩy hoặc kìm hãm sự phát triển kinh tế. Nếu quan hệ sản xuất phù hợp với trình độ của lực lượng sản xuất, xã hội sẽ phát triển mạnh. Ngược lại, nếu quan hệ sản xuất lỗi thời, lạc hậu, nó sẽ trở thành lực cản, gây ra mâu thuẫn và khủng hoảng.
Chính vì vậy, trong các giai đoạn cải cách kinh tế, điều quan trọng là cải tổ quan hệ sản xuất để phù hợp với tình hình thực tế. Ví dụ, Việt Nam trong công cuộc đổi mới đã chuyển từ cơ chế bao cấp sang cơ chế thị trường, chính là sự thay đổi quan hệ sản xuất để phù hợp với lực lượng sản xuất mới.
Ổn định và phát triển xã hội
Quan hệ sản xuất công bằng và hợp lý sẽ tạo điều kiện cho một xã hội ổn định, ít mâu thuẫn, từ đó thúc đẩy sự đồng thuận và phát triển toàn diện. Ngược lại, quan hệ sản xuất bất công sẽ dẫn đến bất bình đẳng, phân hóa giàu nghèo, thậm chí là xung đột giai cấp.
Xem thêm: Một quy trình công nghệ hoàn chỉnh cần có những bước gì
Xem thêm: Công nghệ RFID là gì? Và cách thức hoạt động của ứng dụng này
Trên đây là một số thông tin liên quan đến việc tìm hiểu quan hệ sản xuất là gì? Hy vọng những thông tin mà chúng tôi chia sẻ đã giúp bạn hiểu rõ hơn về chủ đề này.
